Tiền điện tử và chuyện bong bóng đầu cơ

Việc Bitcoin và các đồng coin đột ngột tăng giá mạnh, rồi sau đó lại giảm xuống khá nhanh chóng khiến người ta nghĩ ngay đến những bong bóng đầu cơ đã từng xảy ra, như bong bóng bất động sản, và điển hình là bong bóng dot com thời những năm của thập niên 90 vừa qua. Vậy liệu những đợt tăng giá vừa rồi có phải bong bóng không và nếu có nguy cơ thì cơ hội trong nguy cơ đó ra sao?

Bạn đừng nghe người nói là bong bóng thì sụp đổ hết. Đúng là bong bóng mà nổ thì có rất nhiều người bị thiệt hại, nhưng cũng vì nó nổ thì lại có khối người lại có lợi hơn. Thực ra bong bóng là hiện tượng mà rất nhiều người cùng lao vào mua khiến giá cả bị đẩy lên cao hơn mức cân bằng hợp lý của nó. Càng bị đẩy lên cao, nhiều người tưởng mất cơ hội lại càng lao vào mạnh và khi số lượng hạn chế như trong các loại tiền điện tử thì khiến giá của nó tăng càng nhanh. Nhưng khi những người mua vào nhiệt tình nhất hết tiền hoặc không thể mua tiếp, và những người bán vẫn bán ra thì lượng cầu sẽ đột ngột giảm xuống trong khi nguồn cung có thể tăng lên vì một số người thấy đủ lời rồi nên bán ra khiến giá giảm xuống. Và nhiều người còn e ngại sẽ vui mừng. Lúc đó sẽ có nhiều chuyên gia lên tiếng về bong bóng nổ sẽ nhiều hơn khiến cho nhiều người muốn bán ra và như thế giá sẽ đột ngột giảm mạnh khiến hiện tượng vỡ bong bóng xảy ra.

Khi bong bóng nổ, những người mua vào với giá rẻ có thể không ảnh hưởng. Nhưng những người này không nhiều. Nhiều người mua vào sau, lúc giá coin còn đang cao và khi bong bóng nổ, tài sản của họ bị bốc hơi nhanh chóng. Lúc đó bán ra rất khó vì có nhiều người muốn bán hơn là người muốn mua nên rất khó thu hồi được số vốn đã bỏ ra.

Vậy nguyên nhân nào khiến sinh ra bong bóng và vì sao bong bóng lại nổ?

Bong bóng sinh ra là do nhiều người sợ mất cơ hội đã vội vàng mua vào chấp nhận mua với giá cao và kỳ vọng sau này giá sẽ còn cao hơn nữa và họ kiếm được khoản lợi. Họ nhìn thấy những người đi trước kiếm được quá nhiều lợi nhuận một cách tương đối dễ dàng nên hy vọng họ cũng có thể có được lợi nhuận nào đó tương đối. Vì sợ mất cơ hội nên họ tương đối vội vàng, do đó không có nhiều thời gian xem xét và so sánh để phân biệt đâu là tốt, đâu không tốt. Họ mua đại đi, chủ yếu theo đuôi những người được nhiều người cho là chuyên gia. Thật ra không có ai là chuyên gia trong việc dự đoán được tương lai cả. Không ai biết chắc những điều sẽ sảy ra trong tương lai sẽ ra sao. Những người thận trọng, có tìm hiểu kỹ càng sẽ tìm cách tránh được một số rủi ro nào đó, còn nếu vộn vàng sẽ có thể mua vào những thứ không có giá trị.

Nếu bình tĩnh, họ có thể dành thời gian quan sát và tìm hiểu thật kỹ. Đôi khi họ đã lỡ mất cơ hội rồi, và có thể chấp nhận không mua được như với kỳ vọng. Nhưng nếu kiên nhẫn rất có thể có sự nổ bong bóng xảy ra. Khi đó họ có cơ hội mua được với giá rất rẻ.

Khi bong bóng hình thành, người ta vội vàng mua vào mà không xem xét kỹ. Và khi bong bóng nổ, người ta lại vội vàng bán ra mà cũng không xem xét kỹ càng.

Sự thay đổi và những quy luật thị trường

Công nghệ làm thay đổi rất nhiều lĩnh vực trong cuộc sống, và ngành tài chính ngân hàng đã nhiều trăm năm nay rồi không có sự thay đổi nào triệt để cả. Hơn nữa, đây là một ngành kinh doanh béo bở. Hầu như tất cả các thành phố lớn trên thế giới thì giới tài chính ngân hàng luôn chọn được những vị trí trung tâm rất đẹp. Chính điều này làm động lực cho các chuyên gia công nghệ làm nên cuộc cách mạng để thay đổi trật tự cũ đó.

Chính trị cũng vậy, công nghệ sẽ có thể làm thay đổi cách vận hành việc quản trị xã hội theo một cách hoàn toàn mới chứ không phải theo hình thức cũ kỹ lạc hậu nữa.

Chính những điều cần thay đổi mạnh mẽ đó là động lực cho cuộc cách mạng của tiền điện tử. Lợi ích của tiền điện tử không chỉ là giao dịch nhanh chóng mà chính là sự phi tập trung, dựa trên đồng thuận của cộng đồng hoạt động trên những thuật toán chứ không dựa vào những thao tác của con người. Với tiền thông thường được phát hành bởi các chính phủ, thì các chính phủ khi cần có thể in thêm khiến giá trị đồng tiền mà mọi người nắm giữ bỗng nhiên giảm hẳn giá trị. Nhưng với tiền điện tử thì không ai tự mình quyết định việc in thêm như vậy được.

Nhưng người ta có thể tạo thêm một đồng tiền mới. Đúng vậy. Nếu bạn học về kinh doanh, bạn sẽ biết đến một quy luật đại ý gọi là quy luật cạnh tranh tay đôi (xem "22 Điều luật không thể thiếu về tiếp thị"). Quy luật đó như sau: Nếu trong môi trường tự do cạnh tranh trong một lĩnh vực thì lâu dần, những đối thủ cạnh tranh sẽ rơi rụng dần và chỉ còn 2 đối thủ chính cạnh tranh với nhau. Những đối thủ yếu hơn buộc phải chọn một lĩnh vực khác hoặc một nhánh khác. Điều này đúng trong lĩnh vực online. Nhưng lĩnh vực online thì đối thủ dẫn đầu thường duy trì một khoảng cách khá xa so với đổi thủ số 2, còn những số 3 trở đi thì rất nhỏ và yếu, thường chỉ hoạt động trong những lĩnh vực ngách. 

Bởi vậy, về lâu dài sẽ không có nhiều loại tiền điện tử, mà chỉ có một hai loại tiền số chính vận hành trên thị trường và còn lại sẽ rất nhỏ bé và hoạt động trong những thị trường nhỏ và hẹp. Vì tiền điện tử là xuyên quốc gia, và không thể chặn được bằng kỹ thuật nên nó sẽ xâm nhập rất sâu rộng. Sẽ chẳng có gì khác giữa một đồng Dash ở Mỹ với đồng Dash ở Việt Nam. Cũng chẳng có gì khác giữa đồng Bitcoin ở Trung Quốc với Châu Phi. Nếu cùng một loại thì tất cả vận hành ở mọi nơi đều như nhau.

Như phân tích ở trên tất cả mọi người kỳ vọng đồng tiền của mình lên giá, hay nói chính xác hơn, là tất cả chúng ta kỳ vọng vào đồng tiền mà mình nắm giữ sẽ trở thành số một hoặc số hai trên thị trường. Là người làm việc trong lĩnh vực online lâu năm. Tôi không mong đồng tiền điện tử mình cầm sẽ có vị trí số hai, vì số hai sẽ có một khoảng cách rất xa so với số một.

Nếu đồng tiền chúng ta nắm giữ chiếm được vị trí số một, và tiền điện tử được giao dịch chỉ cần chiếm 10% so với các tiền thông thường thôi thì một đồng của nó cũng có giá trị cực lớn vì số tiền lưu thông trên thế giới là trăm nghìn tỷ đô la.

Nhưng nếu chúng ta không dành thời gian tìm hiểu kỹ, mà vội vàng mua vào đồng tiền đang đứng ở vị trí thứ 100 hay thứ 1000 hoặc thứ 10000 thì cơ hội tiến lên hàng đầu là rất khó khăn. Với nhiều người, họ chọn đồng hiện đang ở vị trí số một là Bitcoin và nghĩ rằng nó sẽ ở số một mãi. Và trong cuốn "22 Điều luật không thể thiếu về tiếp thị" cũng nói rằng nếu ở vị trí số một trong tâm trí của người dùng thì rất khó có thể nó bị thay thế bởi cái khác. Mọi người ai cũng chỉ nhớ người số một trong một lĩnh vực chứ hiếm ai nhớ đến người số hai. Nhưng hiện nay Dash ở vị trí số 8 chứ không phải số 1 hoặc số 2 nữa.

Nhưng may mắn thay, số 1 Bitcoin đã từ bỏ mong muốn trở thành một loại tiền, mà chỉ muốn trở thành một loại tài sản số, hay vàng điện tử gì đó. Nó không thể trở thành tiền được khi mà phí mỗi lần giao dịch lên đến $40 mà mỗi lần giao dịch mất cả mấy tiếng đồng hồ. Hầu hết các loại tiền điện tử khác cũng đều nghĩ mình như vậy. Có lẽ chỉ có Dash và Bitcoin Cash sẽ cạnh tranh với nhau để trở thành phương tiện thanh toán mới, trở thành đồng tiền điện tử thật sự.

Còn các loại coin khác sẽ cạnh tranh với nhau thế nào? Ethereum không muốn trở thành đồng tiền mà nó muốn trở thành platform cho các phần mềm phi tập trung sử dụng smart contract, Litecoin thì không có bản sắc gì đặc biệt, Ripple đi theo hướng duy trì những gì cũ kỹ, IOTA thì còn quá mới và sẽ còn rất nhiều việc phải làm...

Ai chiến thắng, chúng ta rất khó có thể biết được. Nếu bạn muốn không bị mất tiền khi bong bóng vỡ, hãy dành thời gian tìm hiểu thật kỹ. Không có chuyện kiếm tiền dễ dàng đâu. Trừ khi bạn ăn non.

Vậy cơ hội gì nếu có bong bóng xảy ra?

Có người nghĩ rằng đồng coin thực sự tiềm năng mà mình đã tìm hiểu cực kỳ kỹ càng thì bây giờ không còn cơ hội vì giá nó cao quá mất rồi. Nhưng có lẽ suy nghĩ này chưa đúng. Thị trường sẽ còn có những điều chỉnh, và sẽ có những đợt sóng lên xuống nữa trước khi ổn định chính thức được.

Nếu bong bóng tiền điện tử nổ, sẽ có một phong trào bán tháo. Nhiều người sẽ đâm ra nghi ngờ chính mình, không còn tự tin vào bản thân và bán tháo để "cắt lỗ" và khi đó sẽ là cơ hội thật là tốt để mua vào với giá thật rẻ cho những người dành nhiều thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng, về cả kỹ thuật, kinh tế, tài chính, lẫn cả chính trị. Có thể phải xem xét đến những gì đã xảy ra trong lịch sử kinh doanh lẫn công nghệ để củng cố cho mình sự tự tin, để chúng ta sẽ không phải theo đuôi mà có được sự vững tin với quyết định của riêng mình. Cho dù tất cả mọi người đang hoảng loạn bán tháo, thì chúng ta lại điềm tĩnh mua vào thật nhiều.

Hãy sợ hãi khi những người khác tham lam, và hãy tham lam khi những người khác sợ hãi

Mình rất thích cách của Warren Buffett, nếu các bạn muốn tìm hiểu kỹ cách kinh doanh và đầu tư của ông, hãy tìm đọc mọi cuốn sách viết về ông ấy, tìm những bài viết của ông ấy, xem những lần phỏng vấn, và đọc những cuốn sách mà ông ấy đánh giá cao để có cách nhìn giống như cách nhìn của Warren Buffett. 

Mình tin rằng tiền điện tử sẽ là tất yếu, và sẽ chia sẻ về tại sao lại như vậy trong một bài viết khác. 

Chúc các bạn thành công với chiến lược đầu tư dài hạn của mình.